Hơn 60 năm đã trôi qua, vào ngày 02/01/1963, tại Ấp Bắc (xã Tân Phú, huyện Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho, nay là xã Tân Phú, thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang), quân và dân ta đã làm nên Chiến thắng Ấp Bắc lẫy lừng. Nơi đây đã diễn ra trận đánh và chiến thắng làm vang dội nhiều châu lục, báo hiệu sự sụp đổ của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” do Mỹ áp dụng trong chiến tranh xâm lược Việt Nam. Chiến thắng Ấp Bắc đã cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh cách mạng, mở ra cao trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” trên toàn chiến trường miền Nam Việt Nam. Chiến thắng Ấp Bắc khẳng định bước phát triển mới của nghệ thuật chỉ đạo tiến hành chiến tranh cách mạng và sự trưởng thành của lực lượng vũ trang cách mạng miền Nam; củng cố niềm tin vững chắc vào đường lối kháng chiến đúng đắn của Đảng; đồng thời cổ vũ, động viên toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta quyết tâm đánh Mỹ giành thắng lợi.
1. Chiến thắng Ấp Bắc, chủ trương chỉ đạo chiến lược đúng đắn, sáng tạo của Đảng
Sau phong trào đồng khởi của nhân dân miền Nam, đế quốc Mỹ đành phải hạ màn chiến lược “Chiến tranh một phía” và thay bằng chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” với kế hoạch bình định miền Nam trong vòng 18 tháng, biện pháp cơ bản là càn quét và lập “Ấp chiến lược”. Trong càn quét, địch triển khai chiến thuật “bủa lưới phóng lao” và sử dụng tối đa hai con chủ bài là “trực thăng vận” và “thiết xa vận”. Từ giữa năm 1961, địch đã gây nhiều tổn thất cho quân và dân ta nhưng ta đã kịp thời nghiên cứu để có cách ứng phó hiệu quả. Sau những thất bại trong các cuộc càn quét cuối năm 1962, khi phát hiện lực lượng chủ lực của Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam trú quân tại Ấp Bắc, xã Tân Phú, huyện Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho (nay là xã Tân Phú, thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang), Mỹ và ngụy quân tay sai cấp tốc điều động lực lượng, phương tiện chiến tranh, tổ chức cuộc hành quân càn quét mang mật danh “Đức Thắng 01- 63” nhằm tiêu diệt lực lượng của ta.
Trước tình hình đó, Bộ Chính trị đề ra nhiệm vụ của cách mạng miền Nam là động viên chính trị toàn dân, tiến hành một cuộc chiến tranh toàn diện và trường kỳ, mở rộng lực lượng quân sự và chính trị, phát động du kích chiến tranh rộng khắp nhằm tiêu hao tiêu diệt nhiều sinh lực địch, đánh bại kế hoạch lập ấp chiến lược của địch. Trước mắt làm thất bại kế hoạch tấn công của địch trong năm 1963, giữ vững và phát triển lực lượng của ta, mở rộng vùng căn cứ và vùng giải phóng, sẵn sàng nắm vững thời cơ, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đẩy mạnh cuộc cách mạng tiến lên giành nhiều thắng lợi hơn trong tình hình gay go phức tạp cũng như trong tình hình có những chuyển biến mới có lợi cho phong trào.
Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị, lực lượng vũ trang và nhân dân các địa phương trên toàn miền Nam khẩn trương chuẩn bị về tinh thần, vật chất và cách thức chống địch càn quét, quyết tâm đánh bại các biện pháp chiến thuật dùng máy bay trực thăng và xe thiết giáp của đối phương. Tháng 11/1962, tại Hội nghị cán bộ gồm đại biểu đại diện các Tỉnh ủy, Ban quân sự các tỉnh, Quân khu, Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu 8 chỉ rõ: Lực lượng vũ trang Quân khu, Tỉnh, Huyện, du kích xã phải bằng mọi cách bám trụ trên những địa bàn trọng yếu được chuẩn bị trước, kiên quyết “đứng lại đánh càn”; có phương án, kế hoạch hiệp đồng chiến đấu giữa hai lực lượng (quân sự, chính trị), ba mũi (quân sự, chính trị, binh vận), ba thứ quân (chủ lực, địa phương và dân quân du kích) tạo sức mạnh tổng hợp chiến đấu chống càn. Chủ trương đó được Ban Thường vụ Tỉnh ủy và Ban Quân sự tỉnh Mỹ Tho quán triệt và triển khai ngay cho bộ đội, các ngành, các cấp để tổ chức thực hiện. Chủ trương chỉ đạo chiến lược đúng đắn, sáng tạo của Đảng, trực tiếp là Khu ủy Khu 8 và Tỉnh ủy Mỹ Tho là nhân tố quyết định thắng lợi của trận Ấp Bắc.
2. Chiến thắng Ấp Bắc khẳng định bước phát triển về nghệ thuật quân sự Việt Nam
Lúc 5 giờ sáng ngày 02/01/1963, từ nhiều mũi, bằng cả đường bộ, đường thủy, đường không, quân địch đã tổ chức càn quét Ấp Bắc. Tuy nhiên, do được chuẩn bị kỹ về tư tưởng và bố trí sẵn trận địa cùng với tinh thần chiến đấu dũng cảm, gan dạ, mưu trí, không hề nao núng trước sức mạnh uy hiếp của quân địch, lực lượng vũ trang Quân giải phóng và nhân dân Ấp Bắc lần lượt đánh bại tất cả các đợt tiến công của địch. Với tinh thần chiến đấu quả cảm, gan dạ, mưu trí, lực lượng vũ trang và nhân dân Ấp Bắc đã kiên quyết bám trụ đánh địch, chống càn. Dựa vào hệ thống công sự, trận địa, hầm hào, vũ khí được chuẩn bị sẵn, quân và dân Khu 8 đã lần lượt đánh bại các đợt tiến công của địch. Sau một ngày chiến đấu kiên cường, căng thẳng, quyết liệt, quân ta đã loại khỏi vòng chiến đấu 450 tên địch (trong đó có 11 cố vấn và nhân viên kỹ thuật), bắn rơi 5 máy bay trực thăng, bắn hư hỏng nhiều chiếc khác; phá hủy 3 xe thiết giáp M-113 và 1 tàu chiến trên sông, làm thất bại hoàn toàn cuộc hành quân càn quét đầy tham vọng của địch.
Trong trận Ấp Bắc, mặc dù Mỹ - ngụy đã huy động lực lượng tinh nhuệ, với nhiều phương tiện chiến tranh hiện đại (máy bay, xe thiết giáp, pháo binh và tàu mặt nước), bất ngờ tiến công trên nhiều hướng vào Ấp Bắc. Nhưng cả 5 đợt tiến công chúng đều vấp phải sức mạnh tổng hợp của thế trận chiến tranh nhân dân mà trước đó chúng chưa lường hết để có biện pháp ứng phó. Đặc biệt, trên khu vực phòng ngự chống càn Ấp Bắc, khi địch sử dụng hai gọng kìm tiến công đường bộ và đường sông, kết hợp với việc đổ bộ đường không vào trung tâm, hòng khép chặt vòng vây, ta đã kịp thời tổ chức sử dụng lực lượng theo dõi, bám địch trên các hướng (trinh sát, công binh, thông tin) và lực lượng bộ đội địa phương cơ động linh hoạt, thực hiện đánh nhỏ từ xa vào bên sườn, phía sau quân địch, làm chậm tốc độ tiến công của địch. Đồng thời kết hợp việc sử dụng lực lượng phòng ngự đánh địch trên các hướng, từng bước ngăn chặn, đẩy lùi các hướng, mũi tiến công của chúng, giữ vững trận địa. Đây là nét nổi bật về nghệ thuật quân sự của chiến tranh nhân dân, tiến công địch bằng hai lực lượng, ba mũi giáp công. Lấy tiến công quân sự của lực lượng vũ trang ba thứ quân làm nồng cốt, hỗ trợ cho các mặt đấu tranh khác, thực hiện đánh thắng địch trong phòng ngự là chính, đánh thắng địch ở các hướng khác buộc địch phải phân tán lực lượng để đối phó, tạo điều kiện cho việc tác chiến trên hướng chính Ấp Bắc giành thắng lợi, tiến tới đánh bại hoàn toàn cuộc hành quân của địch. Ta đã thắng lợi về mặt chiến thuật, đồng thời thắng lợi về mặt chiến lược. Chiến thuật đó là “trực thăng vận”, “thiết xa vận”, gắn liền với chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”. Đồng thời, khẳng định đỉnh cao của nghệ thuật chiến tranh nhân dân, nghệ thuật quân sự “lấy ít địch nhiều, lấy nhỏ thắng lớn” của ông cha ta, với cách đánh bám trụ kiên cường của quân và dân ta trên địa hình đồng bằng nhiều kênh rạch, cùng với sự phối hợp, hiệp đồng của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích bằng “hai chân”, “ba mũi giáp công” để giành thắng lợi.
Sau thắng lợi của trận Ấp Bắc, ngày 25/3/1963, Trung ương Cục miền Nam quyết định phát động phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” trong toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta ở miền Nam, làm rung chuyển hệ thống “bình định” của Mỹ - ngụy ở miền Nam, báo hiệu sự sụp đổ của chế độ Ngô Đình Diệm. Như vậy, kế hoạch “bình định” miền Nam trong vòng 18 tháng của địch bị thất bại, đánh dấu sự sụp đổ chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ xâm lược.
3. Chiến thắng Ấp Bắc để lại những bài học kinh nghiệm có giá trị cần được tiếp tục vận dụng và phát huy
Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội nhân dân Việt Nam. Đây là nguyên tắc, là vấn đề có tính quy luật, nhân tố quyết định sự ra đời, trưởng thành, chiến thắng của quân đội. Trong tình hình hiện nay, các thế lực thù địch luôn tìm mọi cách thực hiện âm mưu tách sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội. Thực tiễn đó đòi hỏi phải quán triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả chủ trương của Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội trong tình hình mới.
Quán triệt sâu sắc đường lối chính trị, quân sự của Đảng, vận dụng đúng đắn, sáng tạo vào thực tiễn chiến trường là nhân tố quyết định làm nên Chiến thắng Ấp Bắc. Ngày nay, để xây dựng quân đội cách mạng chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chúng ta cần phải quán triệt, nắm vững quan điểm của Đảng về tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Phát huy thế trận, sức mạnh tổng hợp trong Chiến thắng Ấp Bắc để vận dụng vào việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững chắc, tập trung mọi nguồn lực xây dựng khu vực phòng thủ vững chắc, tạo nền tảng huy động sức mạnh cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, trong đó việc xây dựng Quân đội nhân dân là nòng cốt; là điều kiện để quân đội hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong mọi tình huống.
Phải tạo được thế trận chiến tranh nhân dân vững chắc, biết dựa vào dân, phát huy được sức mạnh của toàn dân, được nhân dân ủng hộ thì địch mạnh mấy ta cũng đánh được. Ấp Bắc là vùng căn cứ của ta, bộ đội ta về đóng quân ở Ấp Bắc được nhân dân giúp đỡ cho nơi ăn chốn ở, giúp đào công sự, ngụy trang trinh sát, đưa tin, tiếp tế, cứu chữa thương binh,…Nhân dân đã biết khéo léo kết hợp giữa đấu tranh vũ trang và đấu tranh chính trị, binh vận nên vừa tiêu hao tiêu diệt địch, phát huy được thắng lợi của trận chiến đấu, vừa bảo vệ được cơ sở khi quân ta đã rút đi sau trận đánh.
Tăng cường hợp tác quốc tế, mở rộng các hoạt động đối ngoại quân sự - quốc phòng, tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng quốc tế. Đây là một trong những nội dung quan trọng, góp phần phát huy sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, tạo sức mạnh tổng hợp, nền tảng vững chắc để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.
Chiến thắng Ấp Bắc là một trong những chiến công vẻ vang, oanh liệt, một chiến thắng có ý nghĩa lớn đối với trong nước và quốc tế. Từ thực tiễn đó, chúng ta rút ra và để lại nhiều bài học quý báu về niềm tin, về tinh thần đoàn kết, ý chí căm thù, ý thức cảnh giác cách mạng, lòng yêu nước, ý thức tự lực tự cường, vai trò gương mẫu của cán bộ, đảng viên. Thế hệ hôm nay và cả mai sau càng phải trân trọng, bảo vệ và phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc. Phát huy tinh thần Chiến thắng Ấp Bắc, Đảng bộ và nhân dân Tiền Giang luôn nêu cao tinh thần yêu nước, chủ động nắm bắt thời cơ, vượt qua mọi khó khăn, thách thức, khát vọng vươn lên ra sức xây dựng quê hương Tiền Giang ngày thêm giàu đẹp.